Pterosauriýa: Men "uçýan dinozawr" däl
Biziň bilşimize görä, gadymy döwürde dinozawrlar ýeriň hökümdarlary bolupdyr.Şol döwürdäki şuňa meňzeş haýwanlaryň hemmesiniň dinozawrlar kategoriýasyna degişlidigini kabul edýäris.Şeýlelik bilen, Pterosauriýa “uçýan dinozawrlara” öwrüldi.Aslynda Pterosauriýa dinozawr däldi!
Dinozawrlar, pterozawrlary hasaba almazdan, dik ýöräp bilýän käbir ýer süýrenijilerine degişlidir.Pterosauriýa diňe uçýan süýrenijilerdir, dinozawrlar bilen bilelikde ikisi hem Ornitodiranyň ewolýusiýa goşundylaryna degişlidir..Agny, pterosauriýa we dinozawrlar “doganoglany” ýalydyr.Closeakyn garyndaşlar we şol bir döwürde ýaşap geçen iki ewolýusiýa ugry we iň soňky atasyna Ornithischiosaurus diýilýär.
Ganatyň ösüşi
Inerde dinozawrlar, asmanda pterozawrlar agdyklyk edipdir.Olar bir maşgala, biri nädip asmanda, beýlekisi ýerde?
Hytaýyň Liaoning welaýatynyň günbatarynda pterosauriýa ýumurtgasy tapyldy, ýöne döwüldi, ýöne döwülmedi.Içindäki düwünçekleriň ganat membranalarynyň gowy ösendigi, pterosauriýanyň doglandan gysga wagtyň içinde uçup biljekdigi aýdylýar.
Köp hünärmenleriň geçiren gözlegleri, iň irki pterosauriýanyň arka aýaklarynda membranalary bolan bedene ýa-da guýruga çenli uzalyp gidýän Skleromoçlus ýaly ownuk, mör-möjek däl, uzyn aýakly ylgawçylardan dörändigini görkezdi.Survaşaýyş we ýyrtyjylygyň zerurlygy sebäpli olaryň derisi ulalyp, kem-kemden ganatlara meňzeş görnüşde ösüpdir.Şeýlelik bilen olary sürüp, ýuwaş-ýuwaşdan uçýan süýrenijilere öwrüp bolýardy.
Galyndylar ilki bu kiçijik ýigitleriň diňe bir kiçijik bolman, eýsem ganatlardaky süňk gurluşynyň-da aç-açan däldigini görkezýär.Slowlyöne ýuwaş-ýuwaşdan asmana tarap öwrüldiler we has uly ganatly, gysga guýrukly uçýan Pterosauriýa kem-kemden “derwüşleri” çalyşdy we netijede howanyň agdyklyk etmegine öwrüldi.
2001-nji ýylda Germaniýada pterosauriýa galyndylary tapyldy.Galyndylaryň ganatlary bölekleýin saklandy.Alymlar ony ultramelewşe şöhle bilen şöhlelendirip, ganatlarynyň gan damarlary, myşsalar we uzyn süýümli deri membranasydygyny anykladylar.Süýümler ganatlary goldap biler we deriniň membranasyny berk çekip ýa-da janköýer ýaly bukup bolýar.2018-nji ýylda Hytaýda ýüze çykarylan iki sany pterosauriýa galyndylary hem olaryň başlangyç ýelekleriniň bardygyny görkezdi, ýöne guşlaryň ýeleklerinden tapawutlylykda, ýelekleri bedeniň gyzgynlygyny saklamak üçin ulanylyp bilinjek kiçijik we ýumşakdy.
Uçmak kyn
Bilýäňmi?Tapylan galyndylaryň arasynda uly pterosauriýanyň ganaty 10 metre çenli giňelip biler.Şonuň üçin käbir bilermenler iki ganaty bar bolsa-da, käbir uly pterosauriýanyň guşlar ýaly uzak we uzak aralyga uçup bilmejekdigine ynanýarlar we käbir adamlar asla uçup bilmeýärler öýdýärler!Sebäbi olar gaty agyr!
Şeýle-de bolsa, pterosauriýanyň uçmagy henizem netijesiz.Käbir alymlar pterosauriýanyň guşlar ýaly süýşmegi ulanmandygyny, ýöne ganatlarynyň özbaşdak ösüp, özboluşly aerodinamiki gurluşy emele getirýändigini çaklaýarlar.Uly pterosauriýa ýerden düşmek üçin güýçli agzalara mätäç bolsa-da, galyň süňkler olary gaty agyrlaşdyrýardy.Tizara bir ýol tapdylar!Pterosauriýanyň ganat süňkleri inçe diwarly içi boş turbalara öwrüldi, bu olara üstünlikli "horlanmaga" mümkinçilik berdi, has çeýe we ýeňil bolup, has aňsat uçup bilýär.
Käbirleri bolsa pterosauriýanyň diňe uçup bilmeýändigini, ummanlaryň, kölleriň we derýalaryň üstündäki balyklara awlamak üçin bürgüt ýaly aşak egilendigini aýdýarlar.Uçuş pterosauriýa uzak aralyklara gitmäge, ýyrtyjylardan gaçmaga we täze ýaşaýyş ýerlerini ösdürmäge mümkinçilik berdi.
Kawah dinozawryň resmi web sahypasy:www.kawahdinosaur.com
Iş wagty: 18-2019-njy noýabr