Paleontologiki gözleglere başga bir çemeleşmäni “dinozawr blits” diýip atlandyryp bolar.
Bu adalga “bio-blitsleri” gurnaýan biologlardan alnan.Bio-blitsde meýletinçiler belli bir döwürde belli bir ýaşaýyş ýerinden mümkin bolan her biologiki nusgany ýygnamak üçin ýygnanýarlar.Mysal üçin, bio-blitserler dynç günleri dag jülgesinde duş gelýän ähli ýerde-suwda ýaşaýanlaryň we süýrenijileriň nusgalaryny ýygnamak üçin gurnap bilerler.
Dino-blitsde, bir dinozawr görnüşiniň galyndylaryny belli bir galyndy ýatagyndan ýa-da mümkin boldugyça belli bir döwürden ýygnamak pikiri bar.Paleontologlar ýeke görnüşleriň uly nusgasyny ýygnamak bilen, görnüşleriň agzalarynyň ömrüniň dowamynda anatomiki üýtgeşmeleri gözläp bilerler.
2010-njy ýylyň tomsunda yglan edilen bir dino-blitsiň netijeleri dinozawr awçylarynyň dünýäsini biynjalyk etdi.Şeýle hem şu gün dowam edýän jedele sebäp boldular.
Hundredüz ýyldan gowrak wagtyň dowamynda paleontologlar dinozawr agajynyň üstünde iki sany şahaly çyzdylar: biri Triceratops, beýlekisi Torosaurus.Ikisiniň arasynda tapawut bar bolsa-da, köp meňzeşlik bar.Ikisi-de ösümlikdi.Ikisi-de Giçki bogaz döwründe ýaşapdyrlar.Ikisi-de kelleleriniň arkasynda galkan ýaly süňkleri ösdürip ýetişdirdi.
Gözlegçiler, şuňa meňzeş jandarlar hakda dino-blitsiň nämäni açyp biljekdigi bilen gyzyklandylar.
On ýylyň dowamynda Montana, “Hell Creek Formation” diýlip atlandyrylýan galyndylara baý sebit Triceratops we Torosaurus süňkleri üçin üpjün edildi.
Galyndylaryň 40 göterimi Triceratops-dan geldi.Käbir kelleleri Amerikan futbollarynyň ululygydy.Beýlekiler kiçi awtoulaglaryň ululygydy.Olaryň hemmesi durmuşyň dürli döwürlerinde öldi.
Torosaurus galyndylary barada aýdylanda bolsa, iki fakt tapawutlandy: birinjiden, Torosaurus galyndylary gaty az, ikinjiden, kämillik ýaşyna ýetmedik ýa-da ýetginjek Torosaurus kellesi tapylmady.Torosaurus kelleleriniň her biri uly ýaşly kellesi.Näme üçin beýle boldy?Paleontologlar bu sorag barada oýlanyp, bir-biriniň mümkinçiligini aradan aýyrýarka, gutulgysyz netijä geldiler.Torosaurus dinozawryň aýratyn görnüşi däldi.Köp wagtdan bäri Torosaurus diýlip atlandyrylýan dinozawr Triceratopsyň soňky ulular görnüşidir.
Munuň subutnamasy kellelerinden tapyldy.Ilki bilen gözlegçiler kelleleriň umumy anatomiýasyny analiz etdiler.Her kelläniň uzynlygyny, inini we galyňlygyny üns bilen ölçediler.Soňra ýerüsti gurluşyň düzümi we frillerde ownuk üýtgeşmeler ýaly mikroskopiki jikme-jiklikleri gözden geçirdiler.Geçirilen barlaglar Torosaurus kelleleriniň “agyr remont edilendigini” kesgitledi.Başgaça aýdylanda, Torosaurusyň kelleleri we süňkleri haýwanlaryň durmuşynda uly özgerişlikleri başdan geçirdi.Täzelenişiň subutnamasy hatda iň uly Triceratops kellesinde-de käbir üýtgeşmeleriň alamatlaryny görkezýän subutnamalardan ep-esli uludy.
Uly kontekstde, dino-blitsiň netijeleri aýry-aýry görnüşler hökmünde kesgitlenen köp dinozawrlaryň hakykatda diňe bir görnüş bolup biljekdigini görkezýär.
Geljekki gözlegler Torosaurus-ulular-Triceratops netijesini goldaýan bolsa, bu giçki bogazyň dinozawrlarynyň, paleontologlaryň köpüsiniň pikir edişi ýaly dürli-dürli däldigini aňladýar.Dinozawrlaryň az görnüşi, daşky gurşawyň üýtgemegine az uýgunlaşandygyny we / ýa-da eýýäm pese gaçýandygyny aňladýar.Her niçigem bolsa, Giçki bogaz dinozawrlary Eartheriň howa ulgamlaryny we gurşawyny dürli toparlara däl-de üýtgeden duýdansyz katastrofiki hadysadan soň ýok bolup gitmegi ähtimal.
——— Dan Rişden
Iş wagty: 17-2023-nji fewral