Alymlar dinozawrlaryň 65 million ýyl ozal aýa gonmagynyň mümkindigini anykladylar.Näme boldy?Hemmämiziň bilşimiz ýaly, adamlar, ýerden we kosmosa, hatda aýa giden ýeke-täk jandarlar.Aýda gezen ilkinji adam Armstrongdy we aýa basan pursatyny taryh kitaplaryna ýazyp bolar.Emma käbir adamlar, kosmosa giren ýeke-täk jandar däl, beýleki jandarlar adamlardan has ir bolup biler diýip pikir edýärler.Käbir alymlar dinozawrlaryň kosmosa girip, adamdan 65 million ýyl ozal aýa gonandygyny çaklaýarlar.
Ynsan, durmuşyň ewolýusiýa taryhynda ýeke-täk akylly görnüşdir.Beýleki jandarlaryň aýa uçmak ukyby nädip bolup biler?Şeýle çaklamalar bolansoň, ony goldamak üçin ylmy esas bolmaly.“Chang'e 5” aý topragyny almazdan ozal, biziň ýurdumyzda eýýäm aýdan gaýalar bardy, bu gaýalar nädip ýüze çykdy?ABŞ-nyň sowgatlaryndan başga gaýalaryň köpüsi Antarktidadan alyndy.Antarktida diňe bir Aýdan gaýalary däl, eýsem Marsdan gaýalary, şol sanda käbir asteroid meteoritleri hem alyp bildi.Hytaý Antarktidanyň ylmy ekspedisiýa topary Antarktidada 10,000-den gowrak meteorit tapdy.
Asteroid meteoritlerini ýygnamak düşnüklidir, sebäbi asteroidleriň atmosfera gaçmagy we ýere gaçmagy barada köp ýazgy bar.Emma Aýdan we Marsdan gaýalar, näme üçin olary alýarys?Aslynda, düşünmek aňsat: uzak kosmiki ýyllarda Aý we Mars wagtal-wagtal käbir ownuk asman jisimleri (asteroidler, kometalar) tarapyndan urulýardy.Marsy mysal alyň.Täsir ýüze çykanda, kiçijik asman jisimi uly we çalt bolsa, Marsyň üstündäki gaýalary böleklere bölüp biler.Täsir burçy dogry bolsa, käbir bölekler Marsyň agyrlyk güýjünden gaçmak we kosmosa girmek üçin kinetiki energiýa eýe bolar.Olar kosmosda “aýlanyp ýörler”, käbir bölekleri Eartheriň agyrlyk güýji bilen tutulyp, surfaceeriň ýüzüne “bökjek” bolar.Bu amalda, has kiçi massa we gaty gurluşly bölekler ýokary basyş we ýokary temperatura bilen atmosferada ýanar we galan has uly massa we berk gurluş bölekleri ýeriň ýüzüne ýeter.Olara “Mars gaýalary” hem diýilýär.Şonuň ýaly-da, Aý üstündäki uly we kiçi kraterler hem asteroidler tarapyndan döwüldi.
Aýdaky we Marsdaky gaýalar ýere gelip bilýändigi sebäpli, ýerdäki gaýalar aýa baryp bilermi?Näme üçin dinozawrlaryň aýa ilkinji gonan görnüşleri diýilýär?
Takmynan 65 million ýyl ozal, diametri takmynan 10 kilometre we massasy 2 trillion tonna barabar ullakan bir planeta ýere degip, ullakan krater galdyrdy.Krater häzir örtülen hem bolsa, şol döwürde bolup geçen betbagtçylygy jaýlap bilmeýär.Planetanyň ululygy sebäpli atmosferada gysga ömürli “deşik” ýykyldy.Groundere urandan soň, köp mukdarda daş bölekleriniň ýerden kowulmagy düýbünden mümkindir.Earthere iň ýakyn asman jisimi hökmünde Aý, täsir sebäpli uçup giden Eartheriň gaýalarynyň böleklerini ele almagy ähtimal.Bu "täsir" ýüze çykmazdan ozal, dinozawrlar 100 million ýyldan gowrak ýaşapdy we ýer gatlagynda eýýäm köp sanly dinozawr galyndylary bardy, şonuň üçin dinozawr galyndylarynyň bardygyny böleklere bölüp bilmeris. Aý.
Ylmy nazaryýet nukdaýnazaryndan, dinozawrlaryň hakykatdanam Aýda gonan ilkinji jandarlar bolmagy gaty ähtimal.Bu hyýal ýaly bolup görünse-de, ylym tarapyndan doly düşünilýär.Belki, geljekde bir gün aýda hakykatdanam dinozawr galyndylaryny taparys we şol wagt geň galmaly däldiris.
Kawah dinozawryň resmi web sahypasy:www.kawahdinosaur.com