Alymlar dinozawrlaryň 65 million ýyl mundan ozal Aýa gonandygyny anykladylar. Näme boldy? Hemmämiziň bilşimiz ýaly, biz, ynsanlar, Ýerden çykyp, kosmosa çykan ýeke-täk jandarlar, hatda Aýa-da. Aýa ilkinji gezek gadam basan adam Armstrong boldy we onuň Aýa gadam basan pursady taryh kitaplaryna ýazylyp bilner. Emma käbir adamlar kosmosa çykan ýeke-täk jandarlaryň adamlaryň däldigini we beýleki jandarlaryň adamlardan has ir bolmagynyň mümkindigini pikir edýärler. Käbir alymlar dinozawrlaryň adamlardan 65 million ýyl mundan ozal kosmosa çykyp, Aýa gonandygyny çaklaýarlar.
Adamlar ýaşaýşyň ewolýusiýa taryhynda ýeke-täk akylly görnüşlerdir. Başga jandarlar Aýa uçup bilýärlermi? Şeýle çaklama bar bolsa, ony goldaýan ylmy esas bolmaly. Çan'e 5 aý topragyny yzyna almazyndan öň, biziň ýurdumyzda eýýäm Aýdan daşlar bardy, bu daşlar nädip geldi? ABŞ-dan sowgatlardan başga, daşlaryň köpüsi Antarktidadan alyndy. Antarktida diňe bir Aýdan daşlary däl, eýsem Marsdan hem daşlary, şol sanda käbir asteroid meteoritlerini hem alyp bildi. Hytaýyň Antarktida ylmy ekspedisiýa topary Antarktidada 10 müňden gowrak meteorit tapdy.
Asteroid meteoritlerini tutmak düşnükli, sebäbi asteroidleriň atmosfera gaçmagy we ýere düşmegi barada köp sanly maglumatlar bar. Emma Aýdan we Marsdan gaýalar, biz olary näme üçin alýarys? Aslynda, muny düşünmek aňsat: uzak kosmos ýyllarynda Aý we Mars wagtal-wagtal käbir kiçi asman jisimleri (asteroidler, kometalar ýaly) tarapyndan uruldy. Mysal üçin Marsy alyň. Çaknyşyk bolanda, kiçi asman jisiminiň ägirt uly we ýeterlik tizligi bolanda, ol Marsyň ýüzündäki gaýalary böleklere bölüp biler. Çaknyşyk burçy dogry bolsa, käbir bölekler Marsyň agrawitasiýasyndan gaçmak we kosmosa girmek üçin kinetiki energiýa alar. Olar kosmosda "aýlanyp" ýörýärler we käbir bölekler Ýeriň agrawitasiýasyna düşüp, Ýeriň ýüzüne "çaknyşýar". Bu prosesde käbir kiçi massa we gowşak gurluşly bölekler atmosferada ýokary basyş we ýokary temperatura bilen ýanyp, gazlaşar, galan uly massa we berk gurluşly bölekler bolsa Ýeriň ýüzüne ýeter. Olar "Mars gaýalary" diýlip hem atlandyrylýar. Şonuň ýaly-da, Aýyň ýüzündäki uly we kiçi kraterler hem asteroidler tarapyndan döwüldi.
Aýdaky we Marsdaky daşlar Ýere gelip bilýän bolsa, Ýerdäki daşlar Aýa ýetip bilermi? Näme üçin dinozawrlaryň Aýa gonan ilkinji görnüşler diýilýär?
Takmynan 65 million ýyl mundan ozal, diametri takmynan 10 kilometr we agramy takmynan 2 trillion tonna bolan ägirt uly planeta Ýere urlup, ägirt uly krater galdyrdy. Krater häzir örtülen hem bolsa, şol wagt bolan betbagtçylygy basyp bilmeýär. Planetanyň ululygy sebäpli atmosferada gysga wagtlyk "deşik" döretdi. Ýere urlandan soň, ýerden köp mukdarda daş bölekleriniň çykarylmagy mümkin. Ýere iň ýakyn asman jisimleri hökmünde Aý, urgudan uçup çykan Ýer daşlarynyň böleklerini tutup biler. Bu "urgudan" öň dinozawrlar 100 million ýyldan gowrak ýaşapdy we Ýeriň gatlaklarynda köp sanly dinozawr galyndylary eýýäm bardy, şonuň üçin Aýda urlan bölekleriň arasynda dinozawr galyndylarynyň bardygyny inkär edip bilmeris.
Şeýlelik bilen, ylmy teoriýa nukdaýnazaryndan, dinozawrlaryň, hakykatdanam, Aýa gonan ilkinji jandarlar bolmagy mümkin. Bu fantastika ýaly eşidilse-de, ylym tarapyndan doly düşünilip bilner. Belki, geljekde bir gün biz hakykatdanam Aýda dinozawrlaryň galyndylaryny taparys we şol wagt geň galmaly däl.
Kawah dinozawryň resmi web sahypasy:www.kawahdinosaur.com